کتاب مبحث 4 (چهارم) مقررات‌ ملی‌ ساختمان

اگر تابه‌حال در طراحی یا نظارت پروژه‌ای، این اتفاق برای شما افتاده باشد که فضای آشپزخانه یا نورگیری اتاق خواب از حداقل‌های مقررات کمتر بوده و شهرداری یا نظام مهندسی نقشه را برگشت زده است، احتمالاً در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان -الزامات عمومی ساختمان دچار مشکل بوده‌اید.

این مبحث دقیقاً مشخص می‌کند که هر فضا در ساختمان، از اتاق خواب و سرویس بهداشتی گرفته تا پارکینگ و حیاط، چه ابعاد، تهویه، نور و شرایطی باید داشته باشد تا ساختمان از نظر ایمنی، آسایش و بهداشت، تأیید شود و قابل‌سکونت باشد. تا انتها با ما همراه باشید تا به شما بگوییم، مبحث چهارم دقیقاً چه می‌گوید، چه اهدافی دارد و چرا باید نسخه رسمی آن را همیشه کنار دستتان داشته باشید.

جهت درک بهتر مباحث مقررات ملی ساختمان کتاب های نظام مهندسی ساختمان و مشاهده تفاوت‌های آن‌ها با کتب راهنمای مباحث مقررات ملی ساختمان، می‌توان به صفحه مقایسه مباحث مقررات ملی ساختمان و راهنمای مباحث مراجعه نمود که توسط بنیاد مهندسی ساختمان ارائه شده است.

معرفی مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان (الزامات عمومی ساختمان)

مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان با نام الزامات عمومی ساختمان، دستورالعملی برای چگونگی طراحی ساختمان‌های قابل سکونت و ایمن است و مقرراتی را شامل می‌شود که اگر از همان مراحل اولیۀ طراحی رعایت نشوند، در تمام مراحل نظارت، اجرا یا صدور پایان‌کار، هزینه‌ و دردسر زیادی برای شما ایجاد می‌شود.

این مبحث به‌دنبال تحقق اهداف مهم زیر است:

• تأمین ایمنی ساکنان و اموال در برابر خطرات فیزیکی و ساختاری؛
• حفظ بهداشت محیط داخلی ساختمان از طریق نورگیری، تهویه و طراحی بهینه فضاها؛
• ایجاد آسایش حرارتی و بصری برای کاربران؛
• ارتقای بهره‌وری و صرفه‌جویی اقتصادی در مصرف فضا و منابع؛
• ترویج پایداری و معماری هماهنگ با فرهنگ بومی ایران.

در واقع، مبحث چهارم، ضوابط مربوط به تقسیم‌بندی ساختمان‌ها، ابعاد فضاها، نورگیری، تهویه و سایر اصول کلی را که هر مهندسی باید به آن‌ها مسلط باشد، تعیین می‌کند و به‌دلیل ماهیت خود، یکی از منابع مهم برای تمام صلاحیت‌های رشته‌های عمران، معماری و شهرسازی در آزمون نظام مهندسی (نظارت، اجرا و طراحی) محسوب می‌شود.

ساختار و فصول مبحث چهارم

مبحث چهارم شامل ۹ فصل است که در ادامه به بررسی و مرور هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.

فصل اول: کلیات

این فصل، اهداف کلی مبحث را که شامل تأمین ایمنی، بهداشت، آسایش و بهره‌دهی مناسب ساختمان‌ها است، بیان می‌کند. همچنین در فصل اول، دامنه کاربرد مقررات مشخص و تمام ساختمان‌ها و سازه‌های مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، ملزم به رعایت الزامات این مبحث می‌شوند. علاوه‌‌براین در این فصل بر لزوم تهیه، نگهداری و به‌روزرسانی مدارک فنی ساختمان تأکید شده است.

فصل دوم: تعاریف

برای جلوگیری از برداشت‌های متفاوت در طراحی و نظارت، این فصل به تعریف دقیق و فنی اصطلاحات رایج در مبحث می‌پردازد. واژه‌هایی مانند تصرف، واحد تصرف، بار تصرف، فضاهای اصلی و فرعی، ساختمان‌های متصل و منفصل، گشودگی‌ها، نما و بازشوها به‌صورت دقیق در فصل دوم تعریف شده‌اند تا یک درک یکسان میان طراحان، ناظران و مجریان در استفاده از اصطلاحات کلیدی ایجاد شود.

فصل سوم: دسته‌بندی فضاها، تصرف‌ها و ساختمان‌ها

در فصل سوم، فضاهای ساختمانی براساس نوع کاربری یا «تصرف» به گروه‌های مختلف، از جمله مسکونی، آموزشی، درمانی، تجمعی، اداری و صنعتی تقسیم و همچنین، ساختمان‌ها از نظر ارتفاع، تعداد طبقات و موقعیت استقرار روی زمین در هشت گروه (۱ تا ۸) طبقه‌بندی می‌شوند. این تقسیم‌بندی‌ها، مبنای تعیین ضوابط فنی و کمی در فصول بعدی هستند و در محاسبه الزامات ابعادی و ایمنی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

فصل چهارم: مقررات کلی ساختمان

این فصل به اصول پایه‌ای طراحی و استقرار ساختمان‌ها در زمین می‌پردازد. مقررات مربوط به حداکثر ارتفاع و سطح اشغال مجاز ساختمان‌ها، تناسب حجم و شکل ساختمان با محیط اطراف و ضوابط همجواری و رعایت حریم مجاورین در این فصل بیان شده‌اند. همچنین، اگر در مورد پیش‌آمدگی‌های مجاز در معابر عمومی، بالکن‌ها و عناصر بیرونی ساختمان سؤالی دارید، به فصل چهارم مراجعه کنید.

فصل پنجم: الزامات عمومی فضاها

در این فصل، حداقل الزامات فیزیکی و ابعادی برای طراحی فضاهای مختلف ساختمان شامل فضاهای اقامتی (مانند اتاق‌خواب و نشیمن)، آشپزخانه، فضاهای بهداشتی، توقفگاه‌های خودرو (پارکینگ) و فضاهای باز و نیمه‌باز بیان شده است. رعایت الزامات فصل پنجم هنگام طراحی نقشه‌ها الزامی است تا آسایش ساکنان در تمامی بخش‌های ساختمان تضمین شود.

فصل ششم: الزامات عمومی نورگیری و تهویه فضاها

بر کسی پوشیده نیست که نور و تهویه طبیعی در بهداشت و آسایش محیط‌های داخلی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. در این فصل، حداقل الزامات برای تأمین نور طبیعی و تهویه فضاها تعیین و ضوابطی درباره ابعاد بازشوها، میزان سطوح نورگیر و طراحی مجاری نور و هوا (مانند پاسیوها و نورگیرها) آورده شده است. همچنین در فصل ششم، روش‌های جایگزین تهویه و نور مصنوعی در فضاهایی که دسترسی مستقیم به هوای آزاد ندارند، تشریح می‌شود.

فصل هفتم: مقررات اختصاصی تصرف‌ها

برخی تصرف‌ها ویژگی‌های خاصی دارند که نیازمند مقررات مجزا هستند. در فصل هفتم، ضوابط ویژه برای تصرف‌های مسکونی، آموزشی، درمانی و تجمعی بیان شده است؛ به‌عنوان‌مثال در ساختمان‌های مسکونی، ضوابط مربوط به ورودی‌ها، فضاهای ارتباطی عمودی، راه‌پله‌ها و دسترسی‌ها به‌طور جداگانه مطرح شده‌اند. در واقع، این فصل مکمل فصول عمومی قبل محسوب می‌شود و برای هر نوع کاربری، الزامات خاص آن را مشخص می‌کند.

فصل هشتم: مقررات خاص ساختمان‌های بلند (گروه ۸)

ساختمان‌های بلند به‌دلیل ارتفاع زیاد، تراکم جمعیتی و پیچیدگی فنی، نیازمند الزامات ویژه‌ای هستند که در فصل هشتم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. در این فصل، مقررات اختصاصی برای جانمایی ساختمان‌های بلند، مسیرهای دسترسی امداد و نجات، تمهیدات ایمنی مضاعف در برابر حریق و الزامات میان‌طبقه‌ها و بازشوهای داخلی آورده و بر ایمنی، پایداری سازه و امکان تخلیه اضطراری ساکنان در شرایط بحرانی تأکید شده است.

فصل نهم (۴-۹): الزامات عمومی عناصر و جزئیات مهم ساختمان

آخرین فصل این مبحث به جزئیات اجرایی و عناصر اصلی ساختمان اختصاص دارد. در این بخش، ضوابط مربوط به جان‌پناه‌ها، نرده‌ها، کف‌سازی، پوشش دیوارها و بام‌ها (اعم از مسطح و شیب‌دار) و همچنین، نماهای شیشه‌ای و مصالح غیرریزش‌پذیر بیان شده‌اند. در واقع، هدف این فصل، ارتقای ایمنی فنی و کیفیت اجرای جزئیات است تا دوام و کارایی اجزای ساختمان در طول زمان حفظ شود.

در یک کلام، مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان چیزی جز نقشه راه کیفیت در ساختمان‌سازی نیست. برای هر مهندس، ناظر یا طراح، داشتن نسخه چاپی و مطالعه کامل این مبحث نه‌تنها الزامی بلکه یک سرمایه‌گذاری حرفه‌ای است؛ زیرا هر بند آن می‌تواند پاسخ‌گوی یک چالش واقعی در پروژه شما باشد.

محصول مشابه : فایل دانلودی مبحث 4(pdf) و  تیترواژه طلایی مبحث چهارم (4) (pdf)

سوالات متداول درباره مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان

۱. مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان درباره چیست؟
این مبحث مجموعه‌ای از ضوابط و دستورالعمل‌ها برای طراحی و اجرای ساختمان‌های ایمن، بهداشتی و قابل سکونت است. هدف آن، ایجاد تعادل میان ایمنی، آسایش، بهره‌وری و پایداری در ساختمان‌ها است.

۲. رعایت مبحث چهارم برای چه ساختمان‌هایی الزامی است؟
تمام ساختمان‌ها و سازه‌های مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان موظف به رعایت الزامات این مبحث هستند؛ از ساختمان‌های مسکونی گرفته تا اداری، آموزشی و صنعتی.

۳. مبحث چهارم شامل چه موضوعاتی می‌شود؟
موضوعاتی مانند ابعاد فضاها، نورگیری و تهویه طبیعی، الزامات ایمنی، جانمایی ساختمان، ضوابط ساختمان‌های بلند و جزئیات اجرایی از محورهای اصلی این مبحث هستند.

۴. مطالعه مبحث چهارم برای چه رشته‌هایی در آزمون نظام مهندسی ضروری است؟
این مبحث از منابع مهم آزمون نظام مهندسی در رشته‌های عمران، معماری و شهرسازی است و در صلاحیت‌های نظارت، طراحی و اجرا نقش کلیدی دارد.

۵. از کجا می‌توان فایل PDF یا نسخه چاپی مبحث چهارم را تهیه کرد؟
نسخه رسمی PDF مبحث چهارم و همچنین سایر مباحث مقررات ملی ساختمان از طریق سایت بنیاد مهندسی ساختمان یا پایگاه مقررات ملی ساختمان وزارت راه و شهرسازی قابل دریافت است.