صفر تا صد نظارت ساختمان…

نظارت ساختمان صرفا مربوط به رعایت نکات فنی در ساخت یا بنا خلاصه نمی شود، بلکه برای انجام درست نظارت ساختمانی علاوه بر احاطه به نکات فنی نیاز است که ناظر ساختمان به آیین نامه های حقوقی، ایمنی و دیگر آیین نامه های فنی حوزه ساخت و ساز مسلط باشد. در این مقاله سعی داریم اصول و مبانی نظارت ساختمان را با شروع تعریفی از مهندس ناظر و وظایف آن برای کاربران سایت بنیاد مهندسی ساختمان شرح دهیم.

مفهوم نظارت:

1. بررسی تطابق عملیات اجرایی با نقشه های تایید شده شهرداری.
2. بررسی تطابق عملیات اجرایی با اصول فنی.
3. بررسی تطابق عملیات اجرایی طبق مقررات ملی و استانداردها.
4. بررسی اینکه آیا عملیات اجرایی با رعایت نکات ایمنی و مقررات آن انجام میگردد؟
5. ارائه کمک ها و راهنمایی های فنی، به مجری در موقع بروز اشکال در اجرا.
6. یاری کردن مهندس طراح در انجام هرگونه تغییرات در طرح اولیه در نقشه های مجدد.
7. تاکید بر تهیه نقشه های عین اجرا توسط مجری.
8. کنترل اینکه عوامل اجرایی و مجری دارای صلاحیت لازم هستند.

مهندس ناظر ساختمان کیست؟

مهندس ناظر ساختمان یک شخص حقیقی یا حقوقی دارای پرونده اشتغال به کار مهندسی است که در یکی از رشته های موضوع قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی نظیر سازه ساختمان، معماری ساختمان، تاسیسات برقی و مکانیکی ساختمان جهت رعایت اصول و مقررات ملی ساخت و ساز توسط مجری ساختمان، در حیطه صلاحیت خود نظارت می نماید.

به عبارت دیگر مهندس ناظر هماهنگ کننده یک شخص حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال و صلاحیت نظارت در رشته های معماری یا عمران است که علاوه بر وظایف نظارتی خود وظیفه هماهنگی میان ناظران رشته های مختلف و مکاتبه با مراجع صادر کننده و یا سایر مراجع ذی ربط را دارد. به طور کلی مهندس ناظر هماهنگ کننده باید علاوه بر تسلط بر مسئولیت های خود تا حد زیادی با مسئولیت های سایر ناظران آشنا باشد تا بتوانند نقش هماهنگ کنندگی خود را به خوبی ایفا کند.

 

وظایف مهندس ناظر ساختمان چیست؟

وظایف مهندس ناظر در مجموعه شرح خدمات در راستای اجرای قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب ۱۳۷۴ و آئین‌نامه اجرائی آن (مصوب ۱۳۷۵) و مبحث دوم مقررات ملی ساختمان 86) (نظامات اداری) تدوین شده‌است و تا زمان تصویب و ابلاغ شرح خدمات مهندسان توسط وزارت راه و شهرسازی ملاک عمل قرار خواهد گرفت. 

برخی از وظایف یک مهندس ناظر که در صنعت ساختمان‌سازی رواج دارد، بررسی و تعیین صلاحیت مجری ساختمان و عوامل اجرایی پروژه که یکی از وظایف اولیه مهندس ناظر است، نظارت بر عملیات اجرائی ساختمانی یکی دیگر از وظایف مهندس ناظر است که مهندس ناظر باید بررسی کند که عملیات اجرایی پروژه از همان بدو شروع با نقشه‌های تایید شده از سوی شهرداری تطابق داشته باشد. مطابق بودن کارهای اجرایی پروژه با اصول فنی ساختمانی یکی دیگر از بخش‌های نظارت ساختمان است. اگر اجرا کننده ساختمان در حین انجام پروژه به مشکل برخورد کند، می‌تواند از راهنمایی و کمک‌های فنی ناظر بهره‌مند شود. از دیگر مواردی که در نظارت ساختمانی باید رعایت شود مطابق بودن عملیات اجرایی ساختمان با قوانین ملی و استانداردهای موجود در آن صنعت است. اگر نیاز باشد که در حین اجرای پروژه نقشه جدیدی تهیه شود باید با مشورت ناظر انجام بگیرد. تمامی بخش‌های عملیات اجرایی باید با رعایت موارد ایمنی و مقررات ایمنی انجام شود و نظارت بر حسن انجام این مقررات نیز کار ناظر است. همچنین تهیه گزارش برای ارسال به ادارات و سازمان‌های متصدی تولید ساختمان نیز از جمله تکالیف مهندس ناظر یک ساختمان است. در ضمن باید اشاره کرد که اگر در حین انجام پروژه هر عملی که با قواعد و مقررات ساخت، ایمنی و … مغایرت داشته باشد، رخ بدهد؛ ناظر باید با ضمیمه کردن اسناد و دلایل و به صورت کتبی به مراجع صدور پروانه ساخت و شهرداری مربوطه گزارش بدهد.

ناظر ساختمان برای اینکه یک نظارت خوب داشته باشد باید به موارد زیر آشنایی کامل داشته باشد:

1. آشنا به نقشه های برق و ساختمانی و مکانیک و به عبارت دیگر قادر به خواندن نقشه ها.
2. آشنا به ابزار و تجهیزات و مواد و مصالح برقی.
3. آشنا به ابزار و تجهیزات و مواد و مصالح برقی.
4. آشنا به مقررات ملی و آئین نامه ها و اصول فنی اجرا و استانداردهای معتبر کشور و جهانی.
5. آشنا به اصول نظارت و تکنیک های مربوطه.
6. آشنا به سیستمهای برقی فشار ضعیف و متوسط و قوی.
7. آشنا به عملیات نصب و نگهداری و تعمیرات تاسیسات برقی.
8. آشنا به طراحی تاسیسات برقی.
9. آشنا به مقررات ایمنی.
10. آشنا به برنامه ریزی و کنترل پروژه.
11. آشنا به نحوه تهیه گزارشات جهت ارائه به ارگانهای ذی ربط.

تصمیمات مهندس ناظر:

در اجرای پروژه‌های ساختمانی مواردی پیش می‌آید که مسائلی غیرمترقبه و پیش‌بینی نشده محسوب می‌شوند، مهندس ناظر باید بتواند این موارد را حل‌وفصل کند. برای مثال اگر در طراحی و ترسیم کردن نقشه ساختمان اشتباهی رخ داده باشد ناظر ساختمان باید این ایرادات را رفع کند. در برخی از موارد هم شرایطی پیش می‌آید که نمی‌توان پروژه را مطابق نقشه اجرا کرد، تصمیم‌گیری و پیشبرد کار در این زمان هم در اختیار فردی قرار دارد که نظارت ساختمانی را انجام می‌دهد. همچنین باید به مواقعی اشاره کرد که ضوابط و آیین‌نامه‌ها در مورد مسئله‌ای مسکوت بوده یا آن مسئله را پیش‌بینی نکرده‌اند. مهندس ناظر در این دست از پیشامدها نیز تصمیم‌گیر است و مسئولیت حل کردن مسئله را بر عهده دارد.

انواع پروژه های نظارت ساختمان:

در حال حاضر اکثر پروژه های نظارت ساختمان به صورت تک ناظره و چهار ناظره هستند. تقسیم بندی پروژه های مختلف به تک ناظره و چهار ناظره توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان و براساس متراژ و میزان اهمیت پروژه می باشد.

*متراژ (زیربناکل) زیر۱۵۰۰مترمربع تک ناظره و بناهای بالای این متراژ به صورت ۴ ناظره می باشند.

شرح وظایف مهندس ناظر ساختمان تک ناظر:

تمام مسئولیت های حرفه ای نظارت ساختمان از لحاظ سازه، معماری، تاسیسات مکانیکی، تاسیسات برقی و نقشه برداری بر عهده یک نفر، مهندس عمران یا مهندس معمار می باشد. فقط پس از درخواست مالک جهت دریافت کنتور برق، یک نفر مهندس برق جهت کنترل اقدامات انجام شده انتخاب می شود.

شرح وظایف مهندس ناظر ساختمان چهار ناظره:

مسئولیت نظارت به صورت جمعی و بر اساس تخصص برعهده ۴ نفرمی باشد. یکی از افراد مهندس ناظر ساختمان (مهندس عمران یا مهندس معمار) علاوه بر وظایف فردی خود، مسئولیت هماهنگی با سایر ناظرین و مکاتبات با مراجع صدور پروانه و … را عهده دار می شود و عنوان ناظر هماهنگ کننده به وی داده می شود.
ناظر هماهنگ کننده شخصی حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال و صلاحیت نظارت در رشته معماری یا عمران است که بر اساس شرح خدمات مهندسان رشته های ساختمان، مسئول هماهنگی بین تمامی ناظران در هر ساختمان یا مجتمع یا مجموعه ساختمانی و تسلیم کننده گزارش های مرحله ای کار به شهرداری، سازمان استان و یا سایر مراجع ذی ربط می باشد. در زیر برخی شرح وظایف ناظر هماهنگ کننده به اختصار آورده شده است:
واضح ترین وظیفه ناظر هماهنگ کننده، ایجاد هماهنگی و ارتباط بین سایر ناظران و مجری است و از طرفی مسئول هماهنگی و مدیریت کنترل بر کیفیت و کمیت اجرای پروژه می باشد. در حال حاضر، ناظر هماهنگ کننده نماینده سایر ناظران در ارتباط با مراجع ذیربط می باشد.
کنترل و حصول اطمینان از اجرای ساختمان توسط سازنده یا سازندگان ذیصلاح. لازم به ذکر است در حال حاضر، طبق رویه شهرداری ها، اجرای پروژه های بالای ۲۰۰۰ مترمربع بایستی توسط مجری ذیصلاح مندرج در پروانه صورت گیرد و امضای برگه شروع عملیات (شروع به کار) از طرف ناظر هماهنگ کننده باید بعد از رویت قرارداد مجری انجام شود.
پس از صدور جواز ساختمانی و قبل از امضای برگه شروع عملیات(آخرین برگه از جواز)، ناظرهماهنگ کننده بایستی از ملک دیدن نماید و مطمئن شود که تخریب و یا … انجام نشده باشد. لازم به ذکر است که پس از امضای برگه شروع به کار توسط ناظر هماهنگ کننده، مسئولیت نظارت بر اجرای صحیح تخریب ساختمان، به عهده ناظر سازه بوده اما مسئولیت سایر ناظرین نیز همزمان با صدور پروانه ساختمانی آغاز می شود. بطور مثال مسئولیت مهندس ناظر برق در عملیات تخریب بیشتر متوجه کنترل ایمنی محل کنتور برق از لحاظ رطوبت و بارش های جوی است و عمده مسئولیت مهندس مکانیک در زمان تخریب شامل جابجایی کنتور آب،جمع آوری علمک گاز و کنترل محل آن به گونه ای که در محل تردد ماشین آلات خاکبرداری قرار نگیرد همچنین کنترل گرمایش در اتاق های کارگری(بخصوص در فصول سرد سال) از بدو تخریب تا اتمام عملیات ساختمانی باید توسط ناظر تاسیسات مکانیکی کنترل شود.
ارتباط مستمر و پیوسته با ناظران دیگر و اطلاع به آنان برای حضور در کارگاه در مواقع لزوم و برگزاری جلسات هماهنگی و تهیه صورت جلسات دوره ای.
رفع اختلاف نظر بین سایر ناظران و مجری، چنانچه در حین اجرای عملیات ساختمان در خصوص رعایت مقررات ملی، اجرای نقشه ها و مشخصات فنی و… بین هریک از ناظران و مجری اختلاف نظر بروز نماید در وهله نخست، ناظر هماهنگ کننده نسبت به حل اختلاف از طریق داوری اقدام خواهد نمود . در صورت عدم پذیرش نظر وی به عنوان داور توسط طرفین باید مراتب را جهت توقف عملیات اجرایی به مراجع صدور پروانه اطلاع دهد تا اقدامات لازم توسط کمیته داوری مستقر در سازمان استان، انجام شود.
شناسایی کیفی پروژه
پس از ارجاع اولیه کار به مهندس ناظر، ایشان با برگزاری جلسه هماهنگی با سازنده تلاش می نماید شناخت عمومی بهتری را نسبت به عوامل محیطی و مهندسی پروژه بدست آورد.

چرا پروژه های ساختمانی به ناظر احتیاج دارند؟

تمام پروژه های ساختمانی به ناظر نیاز دارند زیرا این نوع پروژه‌ها تست شده و بسیار پیچیده هستند و برخلاف تولید پروژه های دیگر می باشند که قبل از شروع تولید انبوه آزمایش می شوند.از طرف دیگر ، برای اینکه پروژه کار کند ، از ابتدا به ناظر نیاز دارد. ناظر کاملاً با پروژه تعامل دارد و ورودی مورد نیاز برای تحقیق و آزمایش را فراهم می کند. از طرف دیگر ، ناظر ها می توانند دید واضح تری از تمام جنبه های اجرای پروژه ارائه دهند. آنها همچنین می توانند مشکلات را قبل از وقوع شناسایی و برطرف کنند.

ابلاغ خدمات مهندسی پروژه

پس از بررسی کلی پروژه ارجاع شده مهندس ناظر ساختمان نسبت به تائید یا عدم تائید کار ظرف مدتی که معمولا ۴۸ساعت خواهد بود اقدام می نماید. در صورت تائید کار لازم است مهندس ناظر در گام نخست نسبت به طی روال اداری لازم تا مرحله انعقاد قرار داد اقدام نماید.
پس از صدور پروانه ساختمانی و انعقاد قرارداد، مهندس ناظر در صورت تشخیص فراهم بودن شرایط کاری نسبت به تایید برگه شروع عملیات کار اقدام نماید. با تایید این برگه، تعهدات قانونی مهندس ناظر آغاز می گردد. از این رو ضروری است پیش نیاز های فنی – اجرایی که لازم است از سوی مالک تحصیل گردد با دقت بررسی و در صورت انجام گام های مورد نظر نسبت به تایید برگه اقدام گردد. به عنوان یک عبارت کلی بایستی صدور تایید شروع بکار پس از پایان تجهیز اولیه کارگاه و تامین عوامل انسانی ماهر و مجری ذیصلاح صورت گیرد.

شروع عملیات اجرایی پروژه

پس از تایید برگه شروع عملیات، آغاز عملیات اجرایی ممکن می گردد. عملیات اجرایی با تخریب ساختمان قدیمی آغاز گردیده و با عملیات گود برداری و اجرای اسکلت ادامه می یابد.

برخی از شرح خدمات، هنگام شروع عملیات اجرایی ساختمان به شرح زیر خواهد بود:

کنترل عمق خاکبرداری در انطباق با نقشه های مصوب به این معنی که ناظر می بایستی ارتفاع فونداسیون و ارتفاع بتن مگر و ارتفاع کفسازی را از نقشه ها استخراج کرده و به عمق گودبرداری دست یابد.
کنترل بر و کف پروانه ساختمانی و نقشه های مصوب. در صورت توانایی عدم مهندس ناظر در اندازه گیری بر، باید از شهرداری درخواست بازدید کارشناس بر و کف، نماید.
کنترل جا نمایی ستون ها به منظور حذف نشدن پارکینگ ها
کنترل رعایت درز انقطاع
و…
بررسی مشخصات هندسی و حدود اربعه ساختمان از جمله پیاده کردن محل دقیق ملک بر روی زمین، شیب های طولی و عرضی زمین و در نهایت تأیید تطابق مشخصات زمین با نقشه موجود و پروانه ساختمان بر عهده مهندس معمار میباشد.
بنابراین توصیه می شود مهندس معمار جهت دقت بیشتر از مجری درخواست نماید از مهندس نقشه بردار صاحب صلاحیت در موارد لزوم استفاده کند.